Staatssecretaris Zsolt Szabó van Digitalisering en Koninkrijksrelaties heeft tijdens het debat met de Commissie Digitale Zaken over ‘Opkomende en toekomstige technologieën’ (30 januari 2025) een update gegeven over de stand van zaken rondom met name AI en quantum. Daarnaast heeft hij een aantal belangrijke toezeggingen gedaan.
Het was voor het eerst dat er in de Tweede Kamer werd gesproken over dit onderwerp. Volgens de staatssecretaris leven we in een wereld waarin digitalisering een steeds grotere rol speelt en nieuwe digitale technologieën zich snel ontwikkelen en plotseling grote invloed kunnen hebben op hoe we met elkaar leven en werken. Als voorbeeld noemde hij generatieve AI, en in het bijzonder de introductie van ChatGPT in november 2022 en recent nog de lancering van het Chinese AI-model DeepSeek. Op het gebied van quantumtechnologie noemde hij Willow, de nieuwe chip van Google die concrete toepassingen die gebruik maken van quantumtechnologie in één klap een stuk dichterbij brengen. Deze ontwikkelingen zijn disruptive en bieden mogelijk nieuwe kansen voor Nederland.
“De tech-industrie werkt aan nieuwe technologieën die een belangrijke rol spelen en nog gaan spelen voor bedrijven en organisaties, burgers en de overheid. Ik heb het niet alleen over AI, dat inmiddels bij het grote publiek wel bekend is, maar ook minder bekende technologieën die opkomen en mogelijk een belangrijke rol gaan spelen. Zo komt er binnenkort een rapport uit van het Rathenau Instituut rond neurotechnologie”, vertelde de staatsecretaris Digitalisering aan de Tweede Kamerleden van de Commissie Digitale Zaken.
Nederlandse Digitaliseringstrategie
Szabó is verantwoordelijk voor de coördinatie van de ontwikkelingen op het gebied van nieuwe digitale technologieën binnen het Rijk. Het debat ging vooral over ontwikkelingen binnen de kunstmatige intelligentie en quantumtechnologie. In de Nederlandse Digitaliseringstrategie – die naar verwachting in april naar de Tweede Kamer wordt gestuurd – is AI één van de prioriteiten. “Als één overheid wil ik het goede voorbeeld geven door te focussen op verantwoorde toepassing van AI, met oog op kansen en op opschaling, het borgen van publieke belangen en het moderniseren van onze dienstverlening. Ook Nederlandse bedrijven, onderzoekers en overheden moeten toegang hebben tot de rekenkracht van supercomputers, kennis en data via AI-fabrieken.”
EU-pakket voor stimulering AI
De Europese Commissie lanceerde op 24 januari een AI-innovatiepakket dat het belang van Europese AI-fabrieken benadrukt om rekenkracht, data en expertise toegankelijk te maken voor bedrijven en wetenschappers in Europa. Szabó: “Ik ben blij dat ook in Europa geïnvesteerd wordt in AI. En dat we als Nederland op dit terrein nauw samenwerken met bijvoorbeeld Frankrijk en Finland.”
Op dit moment verkennen de ministeries van OCW, EZ en BZK de mogelijkheden voor een AI-fabriek in Nederland. Ook de Tweede Kamer stemde in met de motie die Barbara Kathmann (GroenLinks-PvdA) hiertoe indiende.
Nederlandse Supercomputer
Dit betekent volgens de Staatssecretaris Digitalisering dat er in Nederland een supercomputer moet komen met voldoende rekenkracht voor complexe AI-modellen. Hij is hierover in gesprek met de minister van Economische Zaken. “Want die supercomputer zou er in mijn ogen niet alleen voor het bedrijfsleven moeten zijn, maar ook voor de overheid zelf. In bijna alle uitvoeringsprocessen binnen de overheid zouden we AI-apps kunnen invoegen, die de publieke dienstverlening efficiënter, toegankelijker en gebruikersvriendelijk zullen maken.”
Ten eerste kan AI worden ingezet om de communicatie tussen burgers en overheid te vereenvoudigen. Denk bijvoorbeeld aan AI-gebaseerde chatbots en virtuele assistenten. Ten tweede kan AI helpen bij het personaliseren van de dienstverlening. “De overheid bezit en verwerkt grote hoeveelheden gegevens van burgers. En met AI kunnen deze data worden geanalyseerd om individuele behoeften beter te begrijpen en om gerichte op maatgemaakte oplossingen aan te bieden”, aldus Szabó.
Tot slot kan AI de efficiëntie van overheidsinstanties vergroten door taken te automatiseren en kunnen processen sneller worden afgehandeld, wat leidt tot kostenbesparing en betere toewijzing van middelen. “Kortom, door AI in te zetten in de publieke dienstverlening kan de overheid niet alleen efficiënter worden, maar kan de overheid ook een meer mensgerichte en inclusieve benadering ontwikkelen die burgers en bedrijven, ondernemers centraal stelt.”
Andere belangrijke pijler: quantum
Quantumtechnologie heeft volgens de staatssecretaris de potentie om de industrie en de overheid fundamenteel te veranderen. “Er bestaan nu al verschillende potentiële toepassingen van quantumtechnologie. Maar de grote doorbraak is er nog niet, laat staan dat ik kan aangeven wanneer die doorbraken ook invloed kunnen hebben op de overheidsdienstverlening. Het kan snel gaan, maar het kan ook over vijf, tien of zelfs pas over twintig jaar zijn. Al denk ik persoonlijk niet dat het nog twintig jaar zal duren, als je nu ziet wat er gebeurt met Willow.”
Volgens de staatssecretaris is het belangrijk dat we ons in de tussentijd voorbereiden op zowel de kansen als de risico's van quantum, bijvoorbeeld met het programma Quantumveilige Cryptografie Nederland.
“Quantumcomputers kunnen in de toekomst onze bestaande encryptiestandaarden breken en als quantumtechnologie door kwaadwillenden wordt gebruikt, kan dit de nationale veiligheid in gevaar brengen. Daarom is de migratie naar post-quantum encryptie noodzakelijk. Met het programma Quantumveilige Cryptografie Nederland zijn we hier actief mee bezig. Al is dit een complex onderwerp dat nog wel tijd nodig zal hebben om verder goed ingevuld te krijgen. Quantum is toegevoegd als een van de prioriteiten van de Nederlandse Digitaliseringsstrategie.
Gemaakte afspraken:
- Tijdens het debat werd duidelijk dat Kamerlid Jesse Six Dijkstra (NSC) een twee minuten debat gaat aanvragen en mogelijk moties gaat indienen over een Rijksbreed-beleid om Generatieve AI lokaal te laten draaien, in plaats van in de cloud.
- Kamerlid Harmen Krul (CDA) overweegt een motie in te dienen om meer inzicht te krijgen in de relaties tussen overheidsinstanties en bedrijven die gelieerd zijn aan Elon Musk. Volgens Szabó bestaat zo’n overzichtslijst op dit moment nog niet, en volgens Krul is dit wel nodig, gezien de mogelijke veiligheidsrisico’s.
- Verder heeft de staatssecretaris van Digitalisering toegezegd de Kamer te informeren over de uitkomsten van de gesprekken die hij gaat voeren met de minister van Economische Zaken over de implicaties van opkomende en toekomstige technologieën, zoals DeepSeek, voor het huidige beleid op het gebied van digitalisering en technologie.
- Ook zal de staatssecretaris de Kamer informeren over de voortgang ten aanzien van de 54 labs rondom maatschappelijke vraagstukken die voort zijn gekomen uit het Innovation Center for Artificial Intelligence (ICAI), inclusief de financiering ervan, nu de geldstromen zijn opgedroogd.
- De staatssecretaris heeft ook toegezegd de Kamer voor de zomer van 2025, al dan niet vertrouwelijk, te informeren over de mogelijkheden om een benchmarkonderzoek te doen naar hoe Nederland zich verhoudt tot andere landen als het gaat om de inzet van high assurance technologie bij het beveiligen van de meest gevoelige informatie, zoals staatsgeheimen. Hiertoe had Kamerlid Six Dijkstra (NSC) verzocht.
- Naar verwachting wordt aan het eind van het eerste kwartaal van 2025 het herijkte standpunt over generatieve AI met de Kamer gedeeld, waarin ook de laatste ontwikkelingen, zoals de implicaties van de komst van DeepSeek, worden meegenomen.
- Tot slot verwacht de staatssecretaris de Kamer binnenkort te kunnen informeren over de implicaties van het gisteren gepubliceerde Competitive Compass van de Europese Commissie, specifiek voor de digitale componenten.
De twee Actieagenda's van Topsector ICT
Onder regie van de Kennis- en Innovatieagenda (KIA) Digitalisering wordt momenteel gewerkt aan een Actieagenda AI/Data en een Actieagenda Cybersecurity Technologies. Dit zijn beide prioritaire sleuteltechnologieën binnen de Nationale Technologiestrategie (NTS), die onder de verantwoordelijkheid van Topsector ICT vallen.
Ook quantum is een van die prioritaire technologieën. Formeel valt quantum onder de Kennis- en Innovatieagenda (KIA) ST, onder regie van de Topsector High Tech Systemen en Materialen (HTSM). Omdat quantumtechnologie een zogenaamde hybride technologie is die diverse IT-uitdagingen kent, waaronder sensing, communicatie en computing, raakt dit ook diverse sleuteltechnologieën die onder regie staan van Topsector ICT. Zo heeft quantum bijvoorbeeld invloed op de digitale sleuteltechnologie Cybersecurity Technologies.