DBC Deep Dive: Analyse van de ontwikkelingen in Europese Cryptowetgeving

Dit artikel is onderdeel van de reeks #DBCDeepDives over Digital Assets en Web3 in samenwerking met Descryptor. Met speciale dank aan Willem-Jan Smits van WatsonLaw.

In deze Deep Dive kijken we naar de laatste stand van zaken met betrekking tot cryptowetgeving van de Europese Unie. We doen dat in gesprek met Willem-Jan Smits, advocaat bij WatsonLaw en gespecialiseerd in de juridische aspecten van crypto.

Achtergrond

De afgelopen jaren heeft de Europese Unie aanzienlijke vooruitgang geboekt in de regulering van de cryptomarkt. De meest prominente mijlpaal is de goedkeuring van de Markets in Crypto-Assets Regulation (MiCA). Daarover spraken we in 2022 met Willem-Jan Smits (artikel). MiCA reguleert onder meer de uitgifte en notering van crypto-assets en stablecoins, vergunningen voor crypto asset service providers (CASPs), en maatregelen tegen marktmisbruik. Eind april 2024 werd het anti-witwas (Anti Money Laundering of ‘AML’) pakket aangenomen door het Europees Parlement. Het wachten is nu op het definitieve akkoord van de Europese Raad. Het AML-pakket raakt de cryptosector maar is breder van opzet en ziet dus op maatregelen tegen witwassen in brede zin.

Aanvankelijk was het de bedoeling om zowel MiCA als het AML-pakket gelijktijdig in te voeren. Echter, vanwege politieke druk om MiCA snel door te voeren en de complexiteit van het AML-pakket, werd besloten deze apart te behandelen.

Het AML pakket bestaat uit vier onderdelen:

1. De AML-verordening

2. De AML-richtlijn

3. De verordening voor de AML-autoriteit

4. De aangepaste Transfer of Funds Regulation

Inhoud: aanscherpingen zonder grote wijzigingen

Hoewel er in het AML-pakket verschillende aanscherpingen zijn doorgevoerd, brengen deze in de praktijk geen grote wijzigingen met zich mee. De overgang van de AML-richtlijn naar een Verordening betekent dat deze rechtstreeks van toepassing zal zijn in de lidstaten. Dit vermindert de noodzaak voor nationale implementatie en harmoniseert de regels binnen de EU. In Nederland is de bestaande regelgeving, zoals de implementatie van de richtlijn in de vorm van de Wwft en aanvullende Algemene Maatregelen van Bestuur, op punten strenger dan de richtlijn zelf. De Nederlandse wet verplicht bijvoorbeeld meldingen van 'ongebruikelijke transacties', terwijl de richtlijn spreekt van een verplichting bij 'verdachte transacties'. De flexibiliteit die Europese richtlijnen bieden als minimale juridische standaard vervalt met de inwerkingtreding van het AML-pakket. Omdat de Verordening automatisch van kracht is in de gehele EU, zal ook de Nederlandse regelgeving weer volledig in lijn zijn met de rest van de Europese Unie. De Wwft zal compacter worden; na de inwerkingtreding van de Verordening zal de Wwft alleen nog de bevoegdheden van toezichthouders regelen.

Voor de cryptosector zijn de belangrijkste veranderingen:

• Uitbreiding van de AML-regels: Deze zijn nu van toepassing op alle cryptodienstverleners die onder MiCA vallen, en niet alleen op beheerders van crypto wallets (‘custodial wallet providers’) en wisseldiensten tussen crypto en fiat (‘exchanges’).
  
  

• Verlaging van de grens voor cliëntenonderzoek: Voor eenmalige transacties wordt deze grens verlaagd naar €1000. De impact hiervan is - anders dan vaak gesteld - voor de meeste bedrijven gering/nihil omdat deze doorgaans doorlopende relaties met hun klanten onderhouden en altijd cliëntenonderzoek uitvoeren.

Transfer of Funds Regulation

Een andere belangrijke verandering is de inwerkingtreding van de Transfer of Funds Regulation. Dit betreft een implementatie van de FATF Travel Rule binnen de EU. De FATF Travel Rule is een richtlijn opgesteld door de Financial Action Task Force (FATF) die eist dat financiële instellingen informatie over de verzender en ontvanger van transacties uitwisselen en verifiëren. Deze regel is bedoeld om witwassen en andere vormen van financiële criminaliteit te voorkomen door de traceerbaarheid van transacties te verbeteren.

De TFR vereist onder andere dat cryptodienstverleners gegevens van de verzender en ontvanger verzamelen en verifiëren, wat bijdraagt aan de traceerbaarheid van transacties. Nu zijn cryptodienstverleners verplicht om gegevens van hun klanten te verzamelen. In de praktijk is de toevoeging hier dat dienstverlener A ook de gegevens van een klant moet doorsturen naar dienstverlener B als assets van een klant van A naar een klant van B worden verstuurd.

Geen EU-verbod op self hosted wallets

De Transfer of Funds Regulation heeft geleid tot enige verwarring, met geruchten over verboden op self-hosted wallets en limieten op transacties. Smits benadrukt echter dat deze geruchten onjuist zijn. De TFR vereist dat gegevens van de verzender en ontvanger worden verzameld en geverifieerd, en dat deze informatie wordt meegestuurd bij transacties tussen cryptodienstverleners.

Voor transacties van een cryptodienstverlener naar self-hosted wallets geldt de verificatieplicht boven een drempel van €1000. In Nederland heeft het concept van wallet-verificatie in de afgelopen jaren tot veel debat geleid, vooral in het kader van de Sanctiewet. Dit was ook de kern van de hele Bitonic-rechtszaak, die draaide om de sanctiewetgeving en de strenge verificatie-eisen die DNB oplegde aan cryptodienstverleners. In de Bitonic-rechtszaak bepaalde de rechter dat deze verificatie risicogebaseerd mocht plaatsvinden, en dus niet verplicht was bij elke transactie.

Volgens de TFR moeten dienstverleners ‘passende maatregelen’ nemen om te beoordelen dat de ontvangende wallet onder zeggenschap staat van de klant. De regels zijn technologieneutraal opgezet. Dit biedt bedrijven de flexibiliteit om op verschillende manieren aan de eisen te voldoen. In de markt zien we dat er inmiddels tools beschikbaar zijn om deze verificaties uit te voeren voor allerlei typen wallets. Dit kan impactvol zijn voor partijen die deze systemen nog niet hebben ingeregeld, maar het wordt steeds meer de marktstandaard.

Het is tot slot belangrijk om op te merken dat de TFR niet van toepassing is op peer-to-peer transacties. Transacties van de ene self hosted wallet naar een andere self hosted wallet vallen hier dus volledig buiten. Van een verbod op self hosted wallets of verregaande beperkingen is dus geen sprake.

Wat zijn nog de lacunes?

Er blijven echter enkele lacunes in de Europese cryptowetgeving. Een belangrijke kwestie is de regulering van decentralized finance (DeFi). MiCA heeft hier momenteel geen regels voor, en er is een debat gaande over hoe deze sector gereguleerd moet worden. Eind dit jaar wordt een rapport van de Europese Commissie verwacht, die aanbevelingen zal doen voor de regulering van DeFi. De scheidslijn tussen gecentraliseerde en gedecentraliseerde protocollen zal een cruciaal discussiepunt zijn, vooral hoe user interfaces van deze protocollen gereguleerd moeten worden en welke verplichtingen er voor hen gelden.

Conclusie

De Europese cryptowetgeving heeft belangrijke stappen gezet met de invoering van MiCA en het nieuwe AML-pakket. De komende jaren zullen cruciaal zijn voor de verdere ontwikkeling van een uniform en effectief regelgevend kader dat de groei van de cryptomarkt ondersteunt en tegelijkertijd financiële criminaliteit bestrijdt.